Μία άλλη "επαναστατική" οπτική της κρίσης στην Ελλάδα

Με βασανίζει εδώ και πολύ καιρό. Η σκέψη του γιατί γίνονται όλα όσα γίνονται. Ναι, η Ελλάδα είναι μία χώρα της οποίας η κάτοικοι έχουν την κουλτούρα της αρπαχτής, του προσωπικού συμφέροντος και της έλλειψης κοινωνικής συνείδησης. Μπορεί κανείς να το διαπιστώσει με μία ματιά στο τρόπο που φτιάχνουμε τα σπίτια μας, στην οδική συμπεριφορά μας, στον τρόπο που αδιαφορούμε για τον δίπλα μας όταν κοιτάζουμε να διοριστούμε (ή να διορίσουμε τα τέκνα μας) σε θεσούλες που είναι ή χαριστικές ή δεν μας αξίζουν. Το κριτήριο σκέψης μας είναι βασισμένο στο προσωπικό και μόνο συμφέρον! Και όταν τα πράγματα δεν βολεύουν, έχουμε την εύκολη λύση του "τι να κάνω" και του στρίβειν δια της μεταναστεύσεως!

Ναι! Όλα τα παραπάνω ισχύουν και λίγα λέω (δεν χωράνε σε πολλές σελίδες πόσο μάλλον σε ένα απλό blog post!). Αλλά, ταυτόχρονα η χώρα αυτή έχει και πλεονεκτήματα. Όπως ο φυσικός της πλούτος, η δυναμική της γεωργικής καλλιέργειας και της παραγωγής τροφίμων. Η πληθώρα πηγών και επιλογών ανανεώσιμης ενέργειας. Ο καλός της ο καιρός. Δυστυχώς δεν μπορώ να προσθέσω στα θετικά την κουλτούρα των κατοίκων της...

Και ναι, χρωστάμε περισσότερα από όσα θα βγάλουμε τα επόμενα χρόνια, εξαιτίας αλόγιστης σπατάλης μας και πρακτικών αρπαχτής που εφάρμοσαν όλοι και ως συνήθως κάποιοι περισσότερο. Αλλά όταν  χρωστάς μπορείς να κάνεις έναν διακανονισμό. Βέβαια πλέον δεν έχουμε και την φήμη του πιο αξιόπιστου συνομιλητή καθώς ως κοινωνία έχουμε κάνει πολλές κολοτούμπες στην ιστορία μας και από χρεοκοπίες άλλο τίποτα! Αλλά οι δανειστές μας κανονικά είναι επίσης με την πλάτη στον τοίχο, καθώς αν πούμε "δεν σφάξαμε" τότε οι επιλογές τους είναι ελάχιστες και σίγουρα άκρως επιζήμιες! Τα διάφορα σενάρια διακανονισμού χρέους που συζητιούνται είναι στο σύνολό τους ανούσια: Ποια είναι τα οφέλη για το Δημόσιο από ενδεχόμενο «κούρεμα» 50%

Με αυτά στο μυαλό, θα κάνω μία παραδοχή που είναι αρκετά ουτοπική, αλλά θέλω να δείξω την δυναμική που μας δίνει. Θα πω λοιπόν: έστω ότι η Ελληνική κοινωνία ξεχνά τις κακές συνήθειές της και δείχνει ομοψυχία (που δεν έχει δείξει ούτε μετά από έναν παγκόσμιο πόλεμο...), αποφασίζει ως κοινωνία να μην θρέφει "παρόχους υπηρεσιών" και μόνο, να απαλείψει τις αδικίες στο συνταξιοδοτικό, ασφαλιστικό και εργοδοτικό (μαύρη εργασία, συντάξεις "αναπηρικές" ή στα 50 έτη κλπ). Επίσης αποφασίζει ότι αν είναι να μας αναγκάσουν κάποιοι τραπεζίτες (εγχώριοι και εισαγόμενοι) να υποβαθμίσουμε την ζωή μας κατά τις δικές τους επιλογές κατά 40-60% (μειώνοντας την αγοραστική μας δύναμη, ή τι υποδομές μας σε θέματα υγείας ή παιδείας), για να αποπληρώσουμε τα χρέη μας, ίσως τελικά είναι καλύτερα να το κάνουμε μόνοι μας με ομαδικές αποφάσεις κοινά αποδεκτές, επιλέγοντας που και τι θα "απαρνηθούμε".

Με βάση αυτή την ουτοπική παραδοχή, θα μπορούσε να ισχύει το ακόλουθο σενάριο "αυτάρκειας και ισορροπίας":

• Υιοθέτηση πολιτικού συστήματος Προεδρικής δημοκρατίας με θητεία προέδρου 6 ετή με εκλογή απευθείας από τον λαό. Βουλή 100 βουλευτών, με εκλογή από τον λαό. Υπουργικό συμβούλιο διοριζόμενο από τον Πρόεδρο. Ασυμβατότητα υπουργικής θέσης και βουλευτικής θέσης. Όριο ηλικίας τα 67 έτη για τους βουλευτές και όχι πάνω από 2 θητείες. Κανένα όριο για τον πρόεδρο της Δημοκρατίας.
• Πάγωμα οποιασδήποτε πληρωμής τόκων σε χρέη - ομολογιακά δάνεια προς ξένους ή εγχώριους δανειστές (ακόμα και σε ασφαλιστικά ταμεία)
• Πάγωμα οποιασδήποτε σύναψης νέων δανείων (ναι... δεν θα παίρνουμε νέο χρήμα από πουθενά, και ειδικά όχι για να πληρώσουμε παρηκμασμένες δομές και "παρόχους αχρείαστων υπηρεσιών")
• Πάγωμα πληρωμών ακόμα και ληξιπρόθεσμων ομολόγων για τα επόμενα 15 χρόνια. Χωρίς δυνατότητα διαπραγμάτευσης λέμε στους κατόχους ότι όσα λήγουν μέσα στα επόμενα 15 χρόνια, περάστε να τα εισπράξετε με καθυστέρηση 15ετίας.
• Καθορισμός μέγιστου πλαφόν δαπανών για τον δημόσιο τομέα, συμπεριλαμβανόμενων αμυντικών δαπανών.
• Δαπάνες για παιδεία που θα ανέρχονται στο 7,5% του ΑΕΠ όπως αυτό θα προκύψει μετά την "καθίζηση" που θα υπάρξει.
• Δημόσια παιδεία σε όλες τις βαθμίδες. Απαγόρευση λειτουργίας φροντιστηρίων και ιδιωτικών σχολείων. Ένταξη όλων των ιδιωτικών σχολείων στο δημόσιο σύστημα παιδείας (με χρήση των υποδομών από όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης).
• Δαπάνες για υγεία που θα ανέρχονται στο ποσό των 500ευρώ ανά άτομο ανά έτος (για τα 10 μύρια κατοίκων αυτό συνεπάγεται περίπου 5.000.000.000 ευρώ), αλλά με το δεδομένο που αναφέρω παρακάτω.
• Εθνικοποίηση όλων των κλινικών, νοσοκομείων και παραγωγικών μονάδων φαρμάκων. Όλοι οι γιατροί θα γίνουν δημόσιοι υπάλληλοι. Απαγορεύεται η εξάσκηση της ιατρικής σε ιδιωτικό επίπεδο. Μοντέλο Κούβας. Κάλυψη των εξόδων σπουδών από το κράτος.
• Κατάργηση της τοπικής αυτοδιοίκησης. Δημιουργία μητροπολιτικών δήμων μόνο στις πόλεις με περισσότερο από 1 εκατομύριο κατοίκους, με ευθύνη μόνο για την ασφάλεια και την καθαριότητα των πόλεων.
• Υποχρεωτική ανακύκλωση απορριμάτων. 
• Εθνικοποίηση όλων των τραπεζών και ενοποίηση αυτών ώστε να προκύψουν 3 τράπεζες. Όλοι οι εργαζόμενοι γίνονται δημόσιοι υπάλληλοι. Κάλυψη των εξόδων σπουδών από το κράτος, για όλους τους νέους εργαζόμενους.
• Εθνικοποίηση όλων των ασφαλιστικών οργανισμών και συγχώνευση αυτών σε 2 οργανισμούς. Ένας για τους δημοσίους υπαλλήλους και ένας για τον ιδιωτικό τομέα. Δεν θα υπάρχει καμία ιδιωτική ασφάλιση στην χώρα, ούτε και για αυτοκίνητα!
• Έλεγχος των θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα. Αυτοματοποίηση διαδικασιών και χρήση νέων τεχνολογιών όπου είναι εφικτό. Ενιαία μισθολόγιο για όλο τον δημόσιο τομέα (από τον απλό υπάλληλο, μέχρι τους γιατρούς και τους δικαστικούς)
• Απαγόρευση απεργιών στον δημόσιο τομέα.
• Κατάργηση συνδικάτων για τους εργαζόμενους του δημόσιου τομέα.
• Κατάργηση μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων
• Πρόσληψη δημοσίων υπαλλήλων με αντικειμενικά κριτήρια και μέσω προκήρυξης θέσεων και διαγωνισμών.
• Κατάργηση δικαιωμάτων αποζημίωσης απόλυσης στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα
• Κατάργηση επιδομάτων οποιασδήποτε μορφής στον δημόσιο τομέα.
• Θέσπιση 12 μισθών ανά έτος για όλους τους εργαζομένους.
• Υποχρεωτική ασφάλιση όλων. Συνταξιοδότηση μόνο σε περίπτωση σοβαρής αναπηρίας (εδώ μπαίνει ο παράγοντας κοινωνικής ευθύνης που έβαλα στην ουτοπική παραδοχή μου).
• Φορολόγηση της ιδιοκτησίας ακίνητης περιουσίας, όταν αυτή υπερβαίνει τα 30 τετραγωνικά μέτρα ανά άτομο (οικογένεια 3 ατόμων δικαιούται μέχρι 90τμ αφορολόγητα). Ο δείκτης φορολογίας θα είναι τέτοιος ώστε να είναι αδιανόητο να υπάρχει τάξη εισοδηματιών από ακίνητα ή κατόχων μεγάλης ακίνητης περιουσίας. Το όριο ισχύει για όλα τα άτομα, ανεξαρτήτως ηλικίας, που συστεγάζονται!
• Απόλυτη νομιμοποίηση όλων των αυθαιρέτων, αλλά θα υπαχθούν στο καθεστώς φορολόγησης και ορίων που ανέφερα πριν
• Κατάσχεση και δήμευση με πλειστηριασμό των ακινήτων που οι ιδιοκτήτες τους αδυνατούν να πληρώσουν έγκαιρα τους σχετικούς φόρους.
• Κρατικοποίηση όλων των αγροτικών εκτάσεων και μίσθωση αυτών σε αγροτικούς παραγωγούς με συγκεκριμένα όρια παραγωγής
• Φορολόγηση της κατοχής αυτοκινήτων όταν αυτά υπερβαίνουν σε πλήθος το ένα ανά οικογένεια.
• Ειδική αυξημένη φορολόγηση των εισαγόμενων τροφών, οποιασδήποτε μορφής.
• Λειτουργία μεταποιητικών εταιρειών και επεξεργασίας τροφίμων, μόνο υπό καθεστώς ειδικής άδειας και έλεγχος των δικτύων διανομής των προϊόντων από το κράτος με ειδικές άδειες επίσης. Αποφυγή δημιουργίας αλυσίδων μεσαζόντων.
• Δήμευση της περιουσίας της εκκλησίας πλην μοναστηριών, ναών και των ιερών αντικειμένων.
• Δημόσια (προσοχή στην διάκριση μεταξύ κρατικής και δημόσιας) μέσα μαζικής ενημέρωσης και ψυχαγωγίας
• Ιδιωτικοποίηση όλων των τοπικών μέσων μαζικής μεταφοράς, αστικών ή μη. Ιδωτικοποίηση των μέσων αλλά όχι των υποδομών των μέσων μαζικής μεταφοράς μεγάλων αποστάσεων, όπως μέσα σταθερής τροχιάς, ιπτάμενα ή πλέοντα. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα λιμάνια, τα αεροδρόμια, οι γραμμές και οι σταθμοί των τρένων θα είναι δημόσια περιουσία. Όπως και οι αυτοκινητόδρομοι.
• Επέκταση των δικτύων των μέσων σταθερή τροχιάς (τρένα) τόσο σε αστικό όσο και υπεραστικό επίπεδο. Αναβάθμιση της τεχνολογίας αυτών για ταχύτερες μετακινήσεις.
• Κατάργηση διοδίων στους δρόμους και θέσπιση ετήσιου τέλους κυκλοφορίας σε δρόμους ταχείας κυκλοφορίας που θα καλύπτει και τα διόδια. Όποιος δεν θέλει να χρησιμοποιεί δρόμους ταχείας κυκλοφορίας δεν θα πληρώνει το τέλος αυτό (μοντέλο Ελβετίας). Το τέλος αυτό θα πρέπει να είναι πολύ υψηλό έτσι ώστε να δοθούν κίνητρα για χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς στις μετακινήσεις.
• Υψηλές τιμές καυσίμων και κρατικοποίηση όλων των διυλιστηρίων.
• Κρατικό δίκτυο παραγωγής και διανομής ενέργειας και ύδρευσης. Κατάργηση όλων των προνομίων των εργαζομένων σε αυτές τις υπηρεσίες. Επίτευξη ενεργειακής αυτονομίας μέσα στα επόμενα 8 χρόνια, με ελαχιστοποίηση της εισαγωγής πετρελαίου και παραγώγων του. Επιβολή κατά κεφαλή ορίων κατανάλωσης νερού.

Είμαστε έτοιμοι να τα δεχτούμε όλα αυτά; Αν ναι... τότε είναι καιρός για να κάνουμε την δική μας πραγματική επανάσταση!

Consumption and the hijacking of our lives

From the day we are born, some role models are imposed to us and we are trying to be like them. Society accepts those who have a car, own a house in a city, have a phone, a TV, a mobile phone. Society admires people educated to be lawyers, doctors, scientists, engineers, teachers. Trendy clothes and brands have to be worn.

A contrast: What happens when you own a bike? (BBC News - Cycling industry gives economy £3bn boost http://bbc.in/qiwMpM) When you commute either with your own two feet, or with a bike, or using the public transportation for longer distances? How things would be if we did not own the houses we are staying in the cities, but we were renting (maybe as part of the taxes we pay) them from the state according to our income? What if phones and mobile phones were developed under certain standards and specifications and the focus was on the service provided by the operators through them? What if there was only one TV device per house? How about admiring farmers, dancers, painters, musicians, carpenters, palaeontologists and plumbers as much as engineers, mathematicians, doctors and lawyers? What if the clothes were picked according to their functionality and not according to the little label on the chest?

I bet the world would be a much better place! Lets try to imagine:

Houses built according to certain standards by the state. Maintained by the state and demolished and rebuilt  every 50-60 years by the state! Costs covered through taxes we pay. Families would not have to invest from their budget (usually taking 30-40% of the family income) for the housing project. Standards could be observed more closely. Speculation, price inflation and housing market bubbles would be unknown terms! After all, building a house, except for the brief period of the construction, it is not a very productive way to invest ones resources! This model would apply in all cities. Parks and public spaces could be organized better. Long term planning of the community would be much easier. Architecture would have unlimited space to develop new technologies. Energy consumption could be more reasonable, helping the environment. Resources and wealth beyond our imagination which now are being "frozen" in the value of bricks and walls and private swimming pools would be made available for investment to the productive economy!

The commuting vision: People would be able to move around in the cities on safe roads with their bikes or by walking or other human powered vehicles. For longer distances or when the circumstances are not favorable they would be able to use public transportation like trains, trams, electric buses. Accidents costing endless millions to state budget and cause unbelievable personal misery would be reduced! Public health would improve by having less obese citizens and better quality of air. Unreasonable social discrimination based on the kind of vehicle that someone owns would be unknown. Cities would have more public space. State would also save a big chunk of its' budget which goes to maintenance of the roads and for building new ones to accommodate the increasing number of cars and their parking needs. Automotive companies would be focused on engine technologies and not on pointless chassis design projects that offer nothing substantial to our lives. And finally, personal finance resources "blown in the wind" for a new car that is losing it's value as soon as you open the door for the first time, would find better ways of use. Public transportation would require increased budget from the state, but it would be way lower than the requirements for new avenues and their maintenance, or for addressing public health issues, created by the low quality of life in the cities, or by car accidents. 

Singers, dancers, painters, gardeners would be equally important with all the professions. Because the society would have available more free time and more resources to invest in the public welfare and culture. We would prevent the overpopulation in certain professions and allow personalities to develop better, through the education system. Universities and schools could be real cultural centers and not mass production facilities of brains that think in the same way and lose most of their capability to question and improvise!Social discrimination based on ones job title would be reduced, and social value would be attributed mostly to the quality of his / her skills. Excellence in personal level, would be encouraged and rewarded by the society according to the skills and not the perceived value of the profession.

Many more examples could be presented here describing this ideal world. The few, utopic-at-first-sight, cases I described above, highlight some simple imbalances  in our lifestyle. Automotive companies compete on the fields of chassis design and financial solutions (basically loans) for their cars, instead of engineering breakthroughs for the engines that move these cars. People get loans, which will last more than their productive lifetime, to buy bigger and more energy consuming houses than they need. They suppress their creativity and natural predisposition towards the development of skills, in order to be socially accepted. They end up serving non productive positions in multinational companies, without any clear view of the outcome of their day to day work, just because they are socially accepted (probably because of their 6-digit salaries, or collection of credit cards). Because of the intense social focus in certain sectors of economy, value inflation is making this endless pursue of the "dream" even more unobtainable. Consumption without any real need behind it, is the hollow foundation of the development of modern societies.

People need to open their eyes and realize what is the real value of the skills, items, services that they spend their time and resources in their ongoing effort to acquire. We are wasting our lives and resources in pursue of goals that we have not chosen! And we are dragging down with us the whole planet...

(by the way: The housing model described above, has been successfully implemented in Singapore for the past 30 years, the automotive model is the one under which this industry started more than a century ago, and was lost along the way)

Interesting to read: Was Marx Right? - Umair Haque - Harvard Business Review
Interesting to watch: Surviving Progress

Interesting to watch: http://youtu.be/4Z9WVZddH9w

Η ανάγκη οράματος και αποφάσεων

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται μπροστά σε ένα πιεστικό σταυροδρόμι. Φυσικά αναφέρομαι σε ώρα αποφάσεων όχι μόνο για τις πολιτικές ηγεσίες, αλλά και τους πολίτες της ηπείρου. Δεν είμαι οικονομολόγος (ούτε κατά διάνοια), απλά προσπαθώ να σκέφτομαι λογικά, να ενημερώνομαι και εδώ παρουσιάζω μία σειρά προσωπικών λογικών σκέψεων και συμπερασμάτων.

Η παρούσα κατάσταση:

Όλες οι πλευρές, που συμφωνούν στο κοινό Ευρωπαϊκό μέλλον, τελικά συγκλίνουν στην άποψη ότι είναι απαραίτητη μία πιο σταθερή βάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να μπορέσει να εξελιχθεί και να αντιμετωπίσει την επόμενη δοκιμασία που θα παρουσιαστεί, ως μία οντότητα. Η επόμενη δοκιμασία θα αφορά την παγκόσμια ανακατανομή προσβάσεων σε φυσικούς πόρους και οικονομικής επιρροής από την δύση προς την ανατολή (αυτό σε επόμενο άρθρο).

Η Ασία συγκεντρώνει πλέον την πλειοψηφία των παραγωγικών διαδικασιών, αναβαθμίζειι ταχύτατα το βιωτικό επίπεδο, ενώ σύντομα θα αρχίσει να νιώθει την πίεση από την μείωση της ζήτησης των προϊόντων της, κυρίως λόγω επιβράδυνσης των εξαγωγών της που σταδιακά θα επηρεάσει και την εσωτερική κατανάλωση, αλλά και της αναπόφευκτης υπερτίμησης του νομίσματός της κάποια στιγμή. Είναι προφανές ότι η παρούσα κρίση των δυτικών οικονομιών θα οδηγήσει σε έλεγχο της κατανάλωσης τόσο ως προς την ποσότητα όσο και ως προς την πηγή προέλευσης των αγαθών, αλλά και της ενέργειας, που στη συνέχεια θα πιέσει οικονομικά τις παραγωγικές χώρες της Ασίας, την Ρωσία, αλλά και τις Γερμανία - Ολλανδία.

Ιστορικά μιλάμε για μία ταλάντωση μεταξύ μίας ελεγχόμενης οικονομίας (συμβιβασμός Bretton Woods 1944 - κοινωνικό κράτος πρόνοιας) και του ανεξέλεγκτου "νόμου" των αγορών (προεδρία Nixon και κατάργηση της αναλογίας χρυσού για το δολάριο τον Αύγουστο του 1971, πρωθυπουργία Thatcher αρχές δεκαετίας '80). Προϊόν αυτής της διαδικασίας ήταν το Ευρώ της δεκαετίας του '90. Οι αγορές είχαν πλέον ανακτίσει την θέση που κατείχαν προ της κρίσης του 1929. Η ισχύς τους βασίστηκε σε χρηματο-οικονομικά προϊόντα, διαδικασίες και υπηρεσίες και υπήρξε αποστασιοποίηση από την πραγματική οικονομία (παραγωγή). Έτσι ώθησαν το Ευρώ σε μία ξέφρενη κούρσα μέσα στον στίβο των χρηματοπιστωτικών παιχνιδιών.

Αν κοιτάξουμε από απόσταση και βάλουμε στην άκρη όλο το θόρυβο της τρέχουσας επικαιρότητας, τότε στην πραγματικότητα υπάρχουν δύο δρόμοι μπροστά στην Ευρωπαϊκή κοινότητα από εδώ και πέρα:

• Επιμονή στην δοκιμασία αντοχής του ενιαίου νομίσματος σε μία ετερόκλητη ένωση κρατών. Νόμισμα που η ίδρυσή του υπαγορεύτηκε από αυτές ακριβώς τις αγορές που τώρα προβλέπουν την διάλυσή του. Σε αυτό το δρόμο οι χώρες που παραστρατούν ή θα τιμωρούνται με οικονομικό "γύψο" ή θα παίρνουν τον δρόμο της εξόδου από την Ευρωζώνη (που όμως δεν έχει προβλεφθεί διαδικαστικά)
• Ενίσχυση της ουσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης έτσι ώστε να υπάρξει μία πιο ορθολογική κεντρική λειτουργία και στήριξη του κοινού νομίσματος.

Η πολιτική ιστορία έχει δείξει, από την εποχή του Καρλομάγνου, ότι η γηραιά ήπειρος ισορροπεί μεταξύ προσπαθειών ενοποίησης και εθνικών συμφερόντων. Απλά οι προσπάθειες ενοποίησης ιστορικά γίνονταν με επεκτατικές πολιτικές και πολέμους.

Η πορεία που ξεκίνησε την δεκαετία του '50 προς μία ενωμένη Ευρώπη προχώραγε για 40 χρόνια με προσεκτικά και σχεδιασμένα βήματα με κρατική επίβλεψη, υπό την σκιά του πολιτικού και οικονομικού δίπολου ΗΠΑ - Σοβιετικής Ένωσης, καπιταλισμού και κρατισμού, αλλά και των λαθών του παρελθόντος. Στις αρχές της δεκαετίας του '90 αποφασίστηκε η επιτάχυνση της διαδικασίας με την παρουσίαση του ενιαίου νομίσματος. Ήταν η εποχή που οι τελευταίες μνήμες και κοινωνικές αναστολές από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, μπήκαν για τα καλά στο ντουλάπι της ιστορίας, ενώ είχε καταρρεύσει πλέον ο έτερος πόλος του κρατισμού με την πτώση του ανατολικού μπλοκ.

Η λογική λέει (και οι "φυσικοί" κανόνες της οικονομικής επιστήμης) ότι ενιαίο νόμισμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με κοινή οικονομική, φορολογική, εργατική και εισοδηματική πολιτική, κοινή πολιτική κοινωνικής πρόνοιας, μία κεντρική τράπεζα και κοινούς κανόνες λειτουργίας της αγοράς για όλη την ευρωζώνη. Όμως αυτά δεν λειτούργησαν μέχρι σήμερα στην Ε.Ε. με αποτέλεσμα την κρίση που βιώνουμε σήμερα. Οι εθνικές δυσλειτουργίες κάποιων κρατών είναι απλά εκφάνσεις της συνολικής αποτυχίας λειτουργίας της ευρωζώνης.

Ο συνδυασμός της οικονομικής κατάστασης της Ε.Ε. αλλά και τις παγκόσμιας οικονομίας έχει οδηγήσει ήδη σε αναταράξεις την κατανάλωση και την ζήτηση στις αγορές. Όλο αυτό το σκηνικό δημιουργεί συνθήκες ανατροπής ισορροπιών.

Δείτε σχετικό διάγραμμα της εξέλιξης του εμπορικού ισοζυγίου της Ε.Ε. το οποίο πλέον έχει εμφανείς ελλειμματικές τάσεις για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια:

Source: tradingeconomics.com

Επίσης μπορείτε να δείτε το report της Eurostat για το εμπορικό ισοζύγιο των χωρών της Ευρωπαϊκής ένωσης: April 2011 Euro area external trade deficit 4.1 bn euro 15.9 bn euro deficit for EU27

Ας δούμε τις δύο επιλογές που προβάλλουν μπροστά μας με τις λογικές, πιθανές εξελίξεις τους.

Ανισορροπία και εμμονή στο ενιαίο νόμισμα

Η εξυπηρέτηση των ελλειμμάτων από τις αγορές είναι πλέον προβληματική (ή άκρως ασύμφορη με κάθε κανόνα οικονομικής λογικής) μετά τις συνέπειες της χρηματοπιστωτικής κρίσης που ξεκίνησε το 2008. Το πρόβλημα των τραπεζών το 2008, αντιμετωπίστηκε με κρατικά κεφάλαια και φυσικά στην συνέχεια εξελίχθηκε σε πρόβλημα χρηματοδότησης των κρατικών χρεών! Πλέον ο μόνος τρόπος που απομένει για τις προβληματικές οικονομίες είναι η ενδοευρωπαϊκή, "εκτός αγορών" μεταφορά πόρων, τόσο για τα κράτη όσο και για τις τράπεζές τους που δεν βρίσκουν πλέον πόρους στην διατραπεζική αγορά.

Η κοινή γνώμη των Ευρωπαϊκών χωρών που καλούνται να υποστηρίξουν τις ελλειμματικές οικονομίες, είναι απόλυτα λογικό να μην καλοβλέπει, σε πρώτη ανάγνωση, τέτοιες κινήσεις. Είναι ουτοπικό να περιμένει κάποιος ότι η κοινή γνώμη μίας οποιασδήποτε χώρας θα έχει το επίπεδο γνώσης και κατανόησης που θα της επιτρέψει να αποδεχτεί ότι το έλλειμμα και το πλεόνασμα είναι απλά δύο όψεις ενός νομίσματος, ειδικά όταν αυτό αφορά την μεταφορά πόρων σε μία χώρα κάποια χιλιάδες χιλιόμετρα μακρυά.

Με βάση αυτή την κοινωνική και στη ουσία εθνική πόλωση λοιπόν προκύπτει το προφανές, ότι δηλαδή το Ευρώ δεν θα έχει καν λόγο ύπαρξης! Η μεταφορά πόρων για την εξισορρόπηση των οικονομικών ελλειμμάτων θα είναι πάντα δύσκολη ως πολιτική απόφαση και αυτή η κατάσταση δεν είναι βιώσιμη σε βάθος χρόνου.

Άρα η πρώτη επιλογή έχει ως λογικό πιθανό επακόλουθο την διάλυση (με πολλούς και διάφορους πιθανούς τρόπους) της ευρωζώνης και αυτονόμηση των εθνικών οικονομιών.

Το συμπέρασμα αυτό είναι άμεσο αν αναλογιστούμε ότι τα ελλειμματικά κράτη με τις ζημιογόνες κυβερνήσεις τους, θα πρέπει να μπουν σε "τεχνητή υποστήριξη" από τα πλεονασματικά κράτη. Ο λόγος που υπάρχει αυτή η ζυγαριά πλεονάσματος - ελλείμματος, δεν είναι του παρόντος. Η λογιστική ύπαρξη όμως αυτού δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από κανέναν! Πάντως, οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι πάντοτε θα υπάρχουν ελλείμματα και πλεονάσματα, γιατί απλά είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Το σημαντικό είναι να σχεδιάζεται και να υπάρχει ουσία στην ύπαρξη αυτών των δύο καταστάσεων, κάτι το οποίο δεν έχει γίνει στην Ε.Ε.

Σε αυτό το σενάριο η μετάλλαξη αυτή της Ευρωζώνης μπορεί να έχει πολλές μορφές:

1. Αυτόνομα εθνικά νομίσματα και εθνικές πολιτικές - το θεωρώ απίθανο καθότι η Β. Ευρώπη θα δεχθεί διαδοχικά ισχυρά πλήγματα στις εξαγωγές της και την  αγορά εργασίας, ενώ αποτελεί και αδιανόητης κλίμακας πισωγύρισμα στην πορεία που έχει ξεκινήσει από το '50 προς την  Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Το κόστος για τις οικονομίες της Β. Ευρώπης θα είναι μεγαλύτερο από το να απαλλάξουν τις προβληματικές οικονομίες από τα χρέη τους!
2. Ενιαίο νόμισμα χωρών με παρόμοιες οικονομίες: Γερμανία, Σκανδιναβικές χώρες, Ολλανδία Λουξεμβούργο, Αυστρία και ίσως και Πολωνία. Από την άλλη πλευρά αυτόνομα εθνικά νομίσματα στην περιφέρεια. Έτσι θα μετριαστεί το πλήγμα στις παραγωγικές διαδικασίες του βορά.
3. Αυτόνομα νομίσματα με μία "κυμαινόμενη" κεντρική ισοτιμία με το "λογιστικό" ευρώ (κάτι σαν το ECU της δεκαετίας του '90). Έτσι θα επιτρέπονται τοπικές διορθωτικές παρεκκλίσεις όταν χρειάζεται. Μάλλον το πιο ρεαλιστικό σενάριο!

Τα 3 αυτά σενάρια έχουν έναν κοινό παρονομαστή: Κάποια κράτη πάλι θα "χάνουν" και δεν θα μπορούν να δανειστούν με υγιείς όρους για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Άρα, αργά ή γρήγορα θα επικρατήσει εθνική πόλωση με βίαιες συνέπειες. Παρόμοιες έχει ζήσει η Ευρωπαϊκή ήπειρος ουκ ολίγες φορές και ξεσπάνε με διάφορες αφορμές.

Η ουτοπία του να πιστέψει κάποιος ότι χώρες όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, το Βέλγιο, η Πορτογαλία ή ακόμα και οι Γαλλία, Αγγλία, θα μετατραπούν με το γύρισμα ενός διακόπτη σε οικονομικά ισορροπημένες χώρες που δεν θα έχουν ανάγκη να δανείζονται, είναι επίσης προφανής! Οι περισσότερες από αυτές, ιστορικά δεν έχουν καν παράδοση νοικοκυρεμένων οικονομιών. Αρκεί κανείς να κοιτάξει τις υποτιμήσεις των νομισμάτων τους που γινόντουσαν στην προ Ευρώ εποχή. Επιπλέον, οι παραγωγικές διαδικασίες έχουν μεταφερθεί εκτός των συνόρων τους και δεν γίνεται να γυρίσουν πίσω με τους σημερινούς όρους.

Άρα το σενάριο αυτό έχει μια κατεύθυνση πόλωσης και λεπτών ισορροπιών που συνήθως καταλήγουν σε βίαιες διορθώσεις. Πολλοί μπορεί να λένε ότι μία τέτοιου είδους βίαιη διόρθωση θα δώσει την ευκαιρία ταχύτερης επανόδου μετά. Αυτό έχει ισχύσει στο παρελθόν κάποιες φορές, αλλά δεν πρέπει να παραβλέπουμε το επόμενο μεγάλο και πραγματικό πρόβλημα που θα παρουσιαστεί σύντομα και έχει να κάνει με την ισορροπία μεταξύ Ασίας και δυτικού κόσμου. Ίσως η διόρθωση των ανισορροπιών να μην έρθει όπως την υπολογίζουν κάποιοι.

Ταχύτατη ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Ο άλλος δρόμος απαιτεί την ολοκλήρωση της ενιαίας Ευρώπης με κοινές οικονομικές, εργασιακές, φορολογικές πολιτικές. Ποιες θα είναι αυτές είναι αντικείμενο διερεύνησης. Αλλά σίγουρα θα πρέπει να είναι τέτοιες που θα μπορούν να απαντήσουν ρεαλιστικά στον ανταγωνισμό της ασιατικής ηπείρου. Σίγουρα θα είναι τέτοιες που θα επιβάλλουν μείωση και αλλαγή των καταναλωτικών συνηθειών των πολιτών της ενιαίας Ευρώπης. Δεν θα μπω σε περισσότερες λεπτομέρειες καθώς είναι ένα άλλο ξεχωριστό θέμα. Αλλά είναι ουτοπικό να πιστεύουμε ότι μπορούμε να αγοράζουμε τα πάντα από την Ασία, χωρίς συνέπειες, βασιζόμενοι μόνο σε χρηματοπιστωτικά κόλπα.

Θα πρέπει λοιπόν όλα τα κράτη να υιοθετήσουν κοινούς κανόνες λειτουργίας. Αυτοί θα διαμορφωθούν και θα επιβλέπονται από μία κεντρική διακυβέρνηση, γιατί δεν υπάρχει άλλος αξιόπιστος τρόπος. Διαφορετικά μικροπολιτικά συμφέροντα θα ψάχνουν πάντα για τρόπους να "λυγίσουν" τους κανόνες. Το μοντέλο αυτό θα προβλέπει διαδικασίες με τις οποίες τα μέλη που δυσλειτουργούν θα αναμορφωθούν αναλόγως, αλλά ταυτόχρονα θα πρέπει να έχει και διαδικασίες που θα εξασφαλίζουν την βιωσιμότητα του συνόλου της Ευρωπαϊκής κοινωνίας σε βάθος χρόνου.

Δυσλειτουργία δεν είναι μόνο το κρατικό έλλειμμα, αλλά είναι και ο υπερβολικός ιδιωτικός δανεισμός (για ενίσχυση της κατανάλωσης που δημιουργεί με την σειρά της πλεόνασμα στις παραγωγικές χώρες). Είναι και η διάλυση των κοινωνικών δομών στον βωμό της ανταγωνιστικότητας (προς όφελος της εντατικοποίησης της παραγωγής). Είναι ακόμα και η υπογεννητικότητα που οδηγεί σε ασφυξία το κράτος πρόνοιας σε βάθος χρόνου (με συνέπεια την ανάληψη όλο και μεγαλύτερων ρίσκων από τα ασφαλιστικά ταμεία). Οι λύσεις σε αυτά τα θέματα, που ενδεικτικά θίγω εδώ (και πολλά άλλα) απαιτούν ξεχωριστή ανάλυση.

Όταν λοιπόν γίνεται συζήτηση για την "διόρθωση" κάποιων "περιφερειών" της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τότε όλα αυτά τα θέματα πρέπει να μπαίνουν στο ίδιο τραπέζι και όχι μόνο τα οικονομικά μέτρα που θα αλλάξουν τον τρόπο λειτουργίας τους. Πρέπει να δίνεται λύση εξίσου στα οικονομικά αλλά και στα διαρθρωτικά προβλήματα όλςη της Ευρωζώνης.

Αυτή η δεύτερη λύση προφανώς συνεπάγεται:

1. Συμφωνία της κοινής πορείας σε όλες τις εκδοχές κοινωνικής - πολιτικής οργάνωσης που προανέφερα.
2. Συστράτευση των εθνικών πολιτικών προς την εξυπηρέτηση του κοινού σκοπού που είναι η ευημερία της Ευρώπης σε υγιή βάση.
3. Έλεγχο της εφαρμογής των πολιτικών σε όλα τα κράτη μέλη (ακόμα και τα πιο συμβατά προς τις συμφωνηθείσες πολιτικές) από μία κεντρική εξουσία.
4. Έλεγχο της κεντρικής εξουσίας από τον λαό της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ανά τακτά χρονικά διαστήματα με δημοκρατικές διαδικασίες.

Όλα αυτά, για να γίνουν αποδεκτά, πρέπει να παρουσιαστούν στις τοπικές κοινωνίες ως όραμα και κοινή πορεία. Επίσης πρέπει να τεθεί ξεκάθαρα και η εναλλακτική οδός, αν δεν προκύψει τέτοια συμφωνία. Απαιτείται υπευθυνότητα, θάρρος και κοινωνική συνείδηση από τους πολιτικούς που θα κληθούν να παρουσιάσουν το όραμα αυτό.
- Σχετική συνέντευξη του Frank Walter Steinmeier στην Bild (BILD-Interview mit SPD-Fraktionschef Frank-Walter Steinmeier - Politik Inland - Bild.de)
- Δηλώσεις Jean Claud Trichet (Jean-Claude Trichet calls for European finance ministry | Business | The Guardian)
- EU's Barroso warns about cost of splitting euro zone | Reuters
- The euro zone: Is this really the end? | The Economist

Μία παράμετρος που δεν χωράει διαπραγμάτευση, είναι ο χρονικός ορίζοντας που υπάρχει για να αναλυθεί, μορφοποιηθεί και παρουσιαστεί αυτός ο δρόμος. Δυστυχώς ο χρόνος έχει τελειώσει. Οι λύσεις πρέπει να παρουσιαστούν σε βάθος το πολύ 3-5 ετών, καθώς δεν υπάρχουν οι αντοχές για συνέχιση της σημερινής κατάστασης. Επίσης τα εκτός Ευρώπης συμφέροντα δεν προσφέρουν άνεση κινήσεων. Παγκοσμίως η ιστορία λειτουργεί με δίπολα και όχι με περισσότερους πόλους. Η Ε.Ε. αυτή τη στιγμή παρουσιάζεται ως ο 3ος πόλος...

Δεν πρέπει να βλέπει ο πολίτης της Ελλάδας ή της Ιταλίας ή της Τσεχίας τα μέτρα ως τιμωρία ή διόρθωση για όσα γίνονταν μέχρι εχθές. Τα μέτρα πρέπει να πάρουν την δυναμική μίας κίνησης προς ένα κοινό μέλλον που θα μας δώσει το δικαίωμα να διεκδικήσουμε μία βιώσιμη κοινωνία κοντά στα πολιτιστικά πρότυπα που έχουμε συνηθίσει. Και ο λόγος είναι απλός. Ότι ξέραμε μέχρι σήμερα ως τρόπος ζωής, δεν ισχύει πλέον και δεν γίνεται να ισχύει, γιατί απλά είχε βασιστεί σε μία χρηματοπιστωτική οικονομία και όχι στην πραγματική. Ωστόσο μέτρα λιτότητας θα πρέπει να πλαισιώνονται και από διαδικασίες βιώσιμης μεταφοράς πόρων, όπως παραγωγικές διαδικασίες, στις κοινωνίες που το έχουν ανάγκη. Δεν γίνεται να ελπίζει ο πεινασμένος ότι κάποιος θα του δίνει ψωμί για όλη του τη ζωή. Καλύτερα να έχει τον τρόπο να το φτιάχνει και μόνος του.

Παράδειγμα: Να φτιαχτούν ηλιακά πάρκα στην Ελλάδα, αλλά με εξαρτήματα και εργοστάσια παραγωγής που θα βρίσκονται στην Ελλάδα! Να εργάζονται σε αυτά ντόπιοι και ας πηγαίνει η ενέργεια σε γειτονικές χώρες.

Ο ρόλος του πολιτικού είναι να παρουσιάζει στρατηγική και όραμα στην κοινωνία. Να εξυπηρετεί το κοινωνικό συμφέρον σύμφωνα με τις πολιτικές πεποιθήσεις του, αλλά και να αναλύει την προοπτική με ρεαλισμό και ευθύνη. Να κάνει αυτό που δεν μπορεί να κάνει το πλήθος που τον ακολουθεί. Πρέπει να μπορεί να εμπνεύσει εμπιστοσύνη για το όραμά του και τις προθέσεις του. Μόνο έτσι μπορεί να κατευθύνει τον τρόπο ζωής των πολλών. Και όσο και αν το αποφεύγουν οι σύγχρονοι πολιτικοί ηγέτες, αυτό είναι μέρος της δουλειάς τους. Να καθορίζουν τον τρόπο ζωής των λαών.